Ηλεκτρομαγνητική Ακτινοβολία: Κινδυνεύει η Δημόσια Υγεία;

Η ραγδαία των ασύρματων επικοινωνιών εξέλιξη έχει συνδυαστεί με αυξημένη ανησυχία σε σχέση με ενδεχόμενες επιπτώσεις στον άνθρωπο που ίσως επιφέρει η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από τις κεραίες ασύρματων συστημάτων. Καθημερινά, ο άνθρωπος εκτίθεται σε πολλές φυσικές (π.χ. ορατό φως) και τεχνητές (π.χ. κεραίες, λαμπτήρες) ακτινοβολίες  αλλά μέσω των αισθήσεών του μπορεί να αντιλαμβάνεται μόνο κάποιες από αυτές (π.χ. μέσω της όρασης του).

Η ακτινοβολία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την ενέργεια που μεταφέρει: την ιοντίζουσα και μη-ιοντίζουσα. Η ιοντίζουσα έχει μεγάλη ενέργεια και την ικανότητα να προκαλέσει ιοντισμό, να διασπάσει δηλαδή τους χημικούς δεσμούς προκαλώντας αλλοίωση του βιολογικού ιστού και του γενετικού υλικού (π.χ. οι ακτίνες Χ και οι ραδιενεργές α, β, γ). Παρόλη την μεγάλη επικινδυνότητα τους, οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες εντούτοις χρησιμοποιούνται στην Ιατρική για την διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου. Η μη-ιοντίζουσα ακτινοβολία στην οποία περιλαμβάνεται η Ηλεκτρομαγνητική Ακτινοβολία  μεταφέρει μικρότερη και δεν προκαλεί ιοντισμό. Μπορεί όμως να προκαλέσει κυρίως θερμικές επιδράσεις στον άνθρωπο. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται τα χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητικά πεδία (π.χ. γραμμές μεταφοράς ρεύματος κ.α.) και οι υψηλής συχνότητας ακτινοβολίες όπως η υπεριώδης ακτινοβολία, το ορατό φως και  τα  ραδιοκύματα στα οποία βασίζεται η λειτουργία των ασύρματων συστημάτων.

Η ενδεχόμενη επίδραση της Ηλεκτρομαγνητικής Ακτινοβολίας στον άνθρωπο έχει γίνει αντικείμενο μελέτης κυρίως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) μέσω του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC).  Ο IARC ταξινομεί τους πιθανούς κινδύνους σε 5 κατηγορίες: 1-Καρκινογενή, 2Α-Πιθανότατα Καρκινογενή, 2Β-Πιθανώς Καρκινογενή, 3-Μη ταξινομήσιμο και 4-Πιθανότατα μη καρκινονογενή.  Η Ιοντίζουσα ακτινοβολία ταξινομείται στην κατηγορία 1 μαζί με το κάπνισμα, τον αμίαντο κ.α., ενώ τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στην κατηγορία 2Β μαζί με την βενζίνη, τον καφέ κ.α.

Γενικά, ο άνθρωπος εκτίθεται σε μεγαλύτερη ακτινοβολία από ασύρματες συσκευές που χρησιμοποιεί (π.χ. κινητό τηλέφωνο) παρά από την κεραία  (π.χ. σταθμό κινητής τηλεφωνίας). Σημειώνεται ότι η απορρόφηση ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας από το ανθρώπινο σώμα μπορεί να είναι μέχρι και δύο φορές μεγαλύτερη σε μικρά παιδιά.  Τονίζεται ότι στα συστήματα κινητής τηλεφωνίας υπάρχει προσαρμοστικός έλεγχος ισχύος που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ισχύς σήματος που λαμβάνει ένα κινητό τηλέφωνο από την κεραία τότε τόσο λιγότερη είναι η ισχύς του σήματος που πρέπει να εκπεμφθεί από το κινητό προς αυτήν στο αντίστροφο κανάλι επικοινωνίας. Από αυτό συνεπάγεται ότι η άμεση έκθεση του εγκεφάλου σε ακτινοβολία από το κινητό μειώνεται. Ως εκ τούτου η παρουσία κεραίας στην κοντινή εμβέλεια του χρήστη είναι επωφελής σε σχέση με τα ποσοστά ακτινοβολίας που μπορεί να δεχτεί ο χρήστης αυτός από το κινητό του τηλέφωνο παρά από την κεραία.

Παρόλο που υπάρχουν μελέτες που συσχετίζουν την Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με διάφορα προβλήματα υγείας, ο IARC θεωρεί ότι δεν υπάρχουν αρκετά αδιάσειστα στοιχεία που να αποδεικνύουν ή να τεκμηριώνουν την επικινδυνότητα της για την υγεία. Όσον αφορά την μη ιοντίζουσα ακτινοβολία, τα ραδιοκύματα/μικροκύματα μπορούν να προκαλούν θέρμανση του βιολογικού ιστού (βλέπε λειτουργία φούρνου μικροκυμάτων). Παρόλα αυτά, ερευνητικό ενδιαφέρον υπάρχει και για τις πιθανές μη-θερμικές επιδράσεις των ραδιοκυμάτων σε βιολογικούς ιστούς αλλά δεν έχει επιτευχθεί ισχυρή και αναμφισβήτητη συσχέτιση  με οποιαδήποτε πρόκληση βλάβης στον άνθρωπο. Η αβεβαιότητα συνεχίζει να υπάρχει γι’ αυτό ο WHO συνεχίζει να συντονίζει την έρευνα σε αυτό το θέμα.

Η κυριότερη αποδεδειγμένη επίδραση των ραδιοκυμάτων στον άνθρωπο είναι η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος. Η Διεθνής Επιτροπή για την Προστασία από την Μη-Ιοντίζουσα Ακτινοβολία (ICNIRP) η οποία αναγνωρίζεται επισήμως από τον WHO έχει ποσοτικοποιήσει την θερμική αυτή επίδραση και θεσπίσει όρια για την αποδεκτή ανθρώπινη έκθεση στη μη ιοντίζουσα ακτινοβολία. Η Κύπρος, όπως και οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης  υιοθετεί αυτά τα όρια μέσω της Σύσταση της ΕΕ 1999/519/ΕΚ. Αρμόδια αρχή για τον έλεγχο της λειτουργίας των σταθμών ραδιοεπικοινωνίας και του ελέγχου συμμόρφωσης με τα όρια έκθεσης είναι το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών (ΤΗΕ) του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων. Όλοι οι σταθμοί ασύρματων συστημάτων (εξαιρούνται τα Wi-Fi) ελέγχονται τακτικά για να επιβεβαιωθεί ότι η ακτινοβολία τους είναι εντός των ορίων. Μερικές χώρες της Ευρώπης,  εφαρμόζουν αυστηρότερα την σύσταση της ΕΕ (π.χ. το Βέλγιο χρησιμοποιεί ως Όρια Έκθεσης το 50% των Ορίων της ICNIRP).  Παρόλο που έχουν προταθεί και πολύ αυστηρότερα όρια από διάφορους άλλους φορείς, αυτά δεν υιοθετούνται επίσημα από κάποια χώρα της Ευρώπης.

Η ασύρματων δικτύων έχει σχέση με πολλά οφέλη στην ζωή μας. Εντούτοις, η αυξημένη ανησυχία σε σχέση με τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της ακτινοβολίας στην υγεία καθιστά επιτακτική την ανάγκη για περαιτέρω επιστημονική έρευνα. Μια καλή προσέγγιση όσο αφορά στην προστασία είναι η αρχή της συνετούς αποφυγής. Θα μπορούσαμε να μειώσουμε την έκθεση μας στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ακολουθώντας κάποιες απλές πρακτικές: (1) αποφυγή χρήσης κινητού τηλεφώνου όταν το σήμα λήψης είναι πολύ ασθενές, (2) απενεργοποίηση της λήψης Wi-Fi ή/και της τεχνολογίας 3G/4G όταν δεν είναι απαραίτητη η επικοινωνία δεδομένων, (3) αποφυγή εγκατάστασης ασυρμάτων σημείων πρόσβασης στο διαδίκτυο σε χώρους όπου βρίσκεστε αρκετή ώρα, (4) απενεργοποίηση του τηλεφώνου και του Wi-Fi access point κατά την διάρκεια της νύχτας, (5) χρήση σταθερής τηλεφωνίας όταν υπάρχει επιλογή (6) Χρήση ενσύρματων hands-free κ.α. Μεγαλύτερη ευαισθησία και προσοχή στα πιο πάνω μέτρα πρέπει να επιδεικνύεται όταν υπάρχουν μικρά παιδιά.

Το Τμήμα Ηλεκτρολογίας και Ηλεκτρονικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus επιδεικνύοντας μεγάλη ευαισθησία στο θέμα και στα πλαίσια της συνεχούς ενημέρωσης του κοινού, έχει προχωρήσει σε σχετική ακαδημαϊκή ερεύνα, της οποίας τα ευρήματα είναι αναρτημένα εδώ (http://www.uclancyprus.ac.cy/en/news/latest-news/emf2017), και θα παρουσιαστούν κατά την διάρκεια σχετικού σεμιναρίου στις 18 Μαΐου 2017 και ώρα 7:30μμ στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus Λάρνακα. Στην εκδήλωση θα μιλήσουν έγκριτοι και καταξιωμένοι επιστήμονες οι οποίοι θα επιχειρήσουν να απαντήσουν τα πολλά ερωτήματα του κοινού.

Δρ. Μάριος Ρασπόπουλος

Επίκουρος Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του Προγράμματος Ηλεκτρολογίας και Ηλεκτρονικής Μηχανικής (BEng Electrical & Electronic Engineering) –  Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus