Σχολική Βία & Παραβατικότητα: Πρώτο βήμα, η παραδοχή του προβλήματος!

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο από μια σειρά άρθρων που σκοπό έχουν να αγγίξουν το θέμα της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Θα ακολουθήσει άρθρο που θα παραθέσει πρακτικές και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν αυτή τη στιγμή από τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία για διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας και άρθρο που θα παραθέσει εισηγήσεις για αντιμετώπιση και άμβλυνση του προβλήματος.

Η σχολική βία και παραβατικότητα, συχνά συνδέονται και με δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον ή και με μαθησιακές δυσκολίες. Όλα αυτά, αποτελούν διαχρονικά προβλήματα της εκπαίδευσης και ταλανίζουν σε μεγάλο βαθμό τα σχολεία και την κοινωνία. Στην Κύπρο τα φαινόμενα σχολικής παραβατικότητας τα τελευταία χρόνια αυξάνονται σε ανησυχητικό βαθμό και αυτό είναι κάτι που μπορεί να το διακρίνει ο κάθε μάχιμος εκπαιδευτικός μέσα από τη δύσκολη σχολική καθημερινότητα. Σε πολλές δε περιπτώσεις, η αναποτελεσματική διαχείρισή τους, μπορεί να οδηγήσει το σχολείο σε μια συνθήκη διαρκούς σύγκρουσης, καθημερινής έντασης, αυξημένου άγχους και αποδιοργάνωσης (αποτελέσματα της έρευνας για το φαινόμενο της βίας στο σχολείο, Δρ Κώστας Α. Φάντης[1]).

Τα τελευταία χρόνια για ευνόητους λόγους, η σχολική βία και παραβατικότητα στο σχολείο, βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Σειρά από μελέτες εστιάζουν κυρίως στη συχνότητα, τις μορφές και τους παράγοντες εκδήλωσης του φαινομένου και λιγότερο στην αντιμετώπισή του. Στο παρόν στάδιο, πραγματοποιείται έρευνα στο Κυπριακό σχολικό πλαίσιο, η οποία θα ολοκληρωθεί σε τρεις φάσεις. Η έρευνα διεξάγεται στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο 2018-2023, με τη συμμετοχή του Παρατηρητήριου για τη Βία στο Σχολείο (ΠΑ.ΒΙ.Σ.)[2] του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Τα ευρήματα της Α΄ φάσης, στην οποία συμμετείχαν 264 σχολεία όλων των βαθμίδων και επαρχιών της Κύπρου, αν και πρώιμα, καταδεικνύουν πως η χώρα μας, αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα σε σχέση με τη σχολική βία. Εξάλλου, περιστατικά βίας και παραβατικότητας, βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε μεγάλη συχνότητα και επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Σαφέστατα η Πολιτεία πρέπει τάχιστα να αξιολογήσει τα ευρήματα, να τα αναλύσει ποιοτικά και να προβεί σε μέτρα αντιμετώπισης.

Τα ευρήματα της έρευνας, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αλλά και καθόλα ανησυχητικά. Ως προς τη σχολική βία και εκφοβισμό, πέραν του 90% των εκπαιδευτικών και μαθητών αναφέρουν ότι παρατηρούν βία μεταξύ των μαθητών στο σχολικό πλαίσιο, με τους σωματικούς καυγάδες, λεκτικό εκφοβισμό, και σχεσιακή βία να είναι οι πιο συχνές μορφές σχολικής βίας. Οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί κάποια μορφή βίας από μαθητές και από γονείς σε ποσοστά 26.8% και 16.3% αντίστοιχα. Ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι είναι θύμα εκφοβισμού, ενώ ένας στους δέκα δήλωσε ότι είναι θύτης. Καταγράφηκαν επίσης, παρόμοια ποσοστά θυματοποίησης και μέσω διαδικτύου. Το συμπέρασμα είναι σαφές: Η βία αναντίλεκτα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα, ίσως το σοβαρότερο, το οποίο επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα των σχολείων της Κύπρου.

Με δεδομένη την έντονη παρουσία της βίας και της παραβατικότητας στο σχολικό πλαίσιο, προκύπτει πως τα θύματα σχολικής βίας παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, αντιμετωπίζουν κοινωνική απομόνωση, χαμηλή ποιότητα ζωής, βιώνουν αρνητικό σχολικό κλίμα και νιώθουν μόνα και αβοήθητα.

Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, πως η ψυχολογική διάσταση της μάθησης στην εκπαίδευση είναι σημαντικότατη, αλλά και διαχρονικά παραμελημένη στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονιών αγνοούνται. Δια του λόγου το αληθές, τα δημόσια σχολεία δεν είναι στελεχωμένα με σχολικούς ψυχολόγους και ειδικούς επιστήμονες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα μέγιστα στο να κατανοηθούν οι ψυχολογικές διαδικασίες της αποτελεσματικής εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές με καλύτερα αποτελέσματα για τους ίδιους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Την ίδια ώρα, παρά την πρόσφατη πλήρωση 31 μόνιμων θέσεων εκπαιδευτικών ψυχολόγων, η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας εξακολουθεί να είναι υποστελεχωμένη. Η ενίσχυση της ψυχολογικής υποστήριξης των σχολείων είναι αυτονόητη σε άλλες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου (Ματσόπουλος, 2005[3]).

Η αντιμετώπιση της σχολικής βίας κρίνεται από την πλειοψηφία των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων ως σημαντικό μέρος της αποστολής ενός σχολείου, ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν πως τα περισσότερα σχολεία, δε διαθέτουν μηχανισμούς αντίδρασης σε φαινόμενα βίας και εκφοβισμού. Την ίδια ώρα, πολλοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν αίσθημα ανημποριάς στο να διαχειριστούν το φαινόμενο. Νιώθουν, δηλαδή, ότι δεν μπορούν ή δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν τα μέσα για να εντοπίζουν ή και αντιμετωπίσουν ένα περιστατικό βίας που συμβαίνει εντός της αίθουσας διδασκαλίας ή και στην αυλή του σχολείου. Από την έρευνα προέκυψε πως οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν σε προγράμματα επιμόρφωσης σε θέματα βίας είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να εντοπίζουν σχολικές συγκρούσεις, να δουλεύουν με το θύμα και να προσπαθούν να επιλύσουν περιστατικά εκφοβισμού.

Η παραβατικότητα ξεκάθαρα προκαλεί δυσλειτουργικότητα στα μέλη και στον οργανισμό του σχολείου και σαφέστατα είναι η αιτία για μειωμένα επίπεδα μάθησης, έλλειψη ενθάρρυνσης και κινήτρων, απώλεια σημαντικού διδακτικού χρόνου , αύξηση του στρες και επιθυμίας φυγής.  Για τη χώρα μας αυτό σημαίνει πρόσθετα προβλήματα, με συνεπακόλουθες επιπτώσεις σε οικονομικό, οργανωτικό, πολιτικό και κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο. Μέσα και από τα αποτελέσματα της έρευνας που έχει πραγματοποιηθεί, επιβεβαιώνεται, πως επιβάλλονται άμεσες ενέργειες και να σχεδιαστεί μια στρατηγική με ολιστική προσέγγιση, ώστε να δομηθούν οι σωστοί μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Δεν υπάρχει άλλο περιθώριο για αποσπασματικές ενέργειες και δράσεις οι οποίες απλά κρύβουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί ή δίνουν φρούδες ελπίδες χωρίς ουσιαστικό θετικό αποτέλεσμα.

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

[1] https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/1262962/dr-kostas-fantis-1-stoys-5-mathites-thyma-bias-sto-scholeio

[2] https://www.pi.ac.cy/pi/index.php?option=com_content&view=article&id=3221&Itemid=505&lang=el

[3] Ματσόπουλος, Α. (2005) Σχολική Ψυχολογία: Μια Νέα Επιστήμη. Αθήνα.