Λευκαρίτικο Κέντημα

Το λευκαρίτικο κέντημα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά είδη της κυπριακής χειροτεχνίας , αναντίρρητα αποτελεί  χαρακτηριστικό είδος της κυπριακής κεντητικής τέχνης .

Η ονομασία του προέρχεται από τον τόπο προέλευσης του,δηλαδή  την κοινότητα  Λευκάρων.  Κατατάσσεται στη κατηγορία των  λευκών κεντημάτων και έχει τις ρίζες του από τα παραδοσιακά «ασπροπλούμια» του βελονιού, δηλαδή τα κεντήματα που γίνονταν με το χέρι σε όλα τα μέρη του νησιού.

Τα  «ασπροπλούμια» αποτελούν ένα είδος ξεφτιστού κεντήματος που προσομοιάζει με αυτά της Ανατολικής Μεσογείου, της περιοής όπου δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε το κέντημα.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Αγγελική Πιερίδου, τα «ασπροπλούμια» αποτελούν το παλαιότερο είδος κυπριακού κεντήματος.  Τα σχέδια που χαρακτηρίζουν το λευκαρίτικο κέντημα είναι πάμπολλα και όλα σχετίζονται με  διάφορους γεωμετρικούς συνδυασμούς.

Η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας έχει καταγράψει περισσότερα από  650 μοτίβων.  Αυτά μπορούν να ενταχθούν σε διάφορες κατηγορίες.

Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές κατηγορίες είναι οι εξής :

1. η αφαίρεση των κλωστών από το ύφασμα,
2. η χρησιμοποίηση περιορισμένου αριθμού βελονιών
3. η οριοθέτηση των μοτίβων με την κατασκευή γαζιών.
4.  στοιχεία δαντέλας τύπου « venice» που έγινε γνωστή στην Κύπρο κατά την εποχή της Ενετοκρατίας ( 15^ος – 16^ος αιώνας)
   • Τα κοπτά, όπως οι «ταγιάδες»,
   • Τα «κλειδοπλούμια»,
   • Τα« μήλα»,
   • Οι «κοφτές»,
   • Τα «κόρτενα»,
   • Τα« γαζιά»,
   • Τα «γεμωτά ή ανεβατά»
   • Οι «ποταμοί» « μόνοι» ή «διπλοί»
   • Τα «τελειώματα».

Η φήμη του Λευκαρίτικου κεντήματος

Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία και την κυπριακή παράδοση, ο  Λεονάρτο ντα Βίντσι επισκέφτηκε την Κύπρο κατά τον 15^ο αιώνα για να κατασκευάσει τα τείχη της Αμμοχώστου κατά την άφιξη του στη Κύπρο αγόρασε  πήρε ένα λευκαρίτικο κέντημα, το οποίο πήρε μαζί του, στη κυπριακή παράδοση διαδίδεται και πιστεύεται ότι το κέντημα αυτό κοσμούσε την Αγία Τράπεζα του Καθεδρικού ναού του Μιλάνου για αιώνες.

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του είναι υφαντό, βαμβακερό, αργότερα ντόπιο λινό και μεταξωτό.  Σήμερα χρησιμοποιείται λινό σε φυσικό χρώμα  και κλωστές για το κέντημα σε χρωματισμούς άσπρο, εκρού και καφέ.  Το κέντημα δουλεύεται από την κεντήτρια επάνω σε ειδικό μαξιλαράκι.

Τα σχέδια είναι αυστηρά γεωμετρικά, εμπνευσμένα από τη φύση και το περιβάλλον.  Αυτά παίρνουν ξεχωριστή μορφή όταν η κάθε κεντήτρια συνδυάζει τις βελονιές με έναν δικό της τρόπο διαφορετικό, ξεχωριστό, συχνά μοναδικό.  Εξ άλλου, παλαιά, ο θεσμός της προίκας και η ευγενής άμυλα μεταξύ των κοριτσιών συνέβαλαν  θετικά στην ποικιλία, στην ποιοτική υπεροχή και στον πλούτο του κεντήματος.

Σιγά σιγά το Λευκαρίτικο κέντημα γίνεται γνωστό όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά η φήμη του φτάνει  σε πολλά μέρη του κόσμου.  Οι άντρες, «οι κεντητάρηδες», κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα ταξίδευαν στην Ευρώπη, με στόχο τη διάθεση των προϊόντων τους, ενώ οι γυναίκες, «οι πλουμάρισσες» , παρέμεναν στο χωριό και οργάνωναν τη παραγωγή.  Κατασκεύαζαν τραπεζομάντηλα, πετσέτες, «σκλουβέρκα» – κρεβατόγυρους, σκεπάσματα, σεντόνια, μαξιλαροθήκες, κουρτίνες, πετσετάκια, όχι μόνο  για το σπίτι τους όσο και για μεταπώληση μέχρι σήμερα.

Οι αλλοιώσεις που έχει υποστεί το λευκαρίτικο κέντημα στο πέρασμα του χρόνου είναι ασήμαντες.  Φαίνεται ότι οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες της περιοχής οι καιρικές, εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες, συνέβαλαν θετικά στη δημιουργία του είδους αυτού, αφού περιόριζαν τις γυναίκες στο σπίτι.   Αυτό εκφράζει το δυναμισμό , την ευαισθησία , την παρατηρητικότητα , την επιδεξιότητα, τη φαντασία, τη δημιουργικότητα , το μεράκι και τη μοναδικότητα του έργου.

Το λευκαρίτικο κέντημα αποτελεί είδος μεγάλης πολιτιστικής αξίας που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.  Αυτό είναι ένα τοπικό κέντημα με εθνικό χαρακτήρα.  Σήμερα γίνεται σε πολλά μέρη της Κύπρου με επίκεντρο τις κοινότητες των Λευκάρων και τα χωριά της γύρω περιοχής.

Στις μέρες μας, η μαζική παραγωγή φθηνών τυποποιημένων προϊόντων αντικαθιστά βαθμιαία τη μοναδικότητα του λευκαρίτικου κεντήματος.  Η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας μαζί με πολιτιστικούς και άλλους φορείς εντόπισε τον κίνδυνο και κατέβαλε προσπάθειες προς τους εκπροσώπους της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO , για την εγγραφή και ένταξή του στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής κληρονομιάς.  Το έτος 2008 αποτελεί ορόσημο για την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή, όπου ερευνητικοί και άλλοι φορείς του Κέντρου Επιστημονικών Μελετών προγραμμάτισαν και έθεσαν στόχους για την εγγραφή του στον κατάλογο της Παγκόσμιας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.  Τον Σεπτέμβριο του 2009 επιτυγχάνεται η ένταξή του.  Πρόκειται για μια σημαντική επιτυχία που θα συμβάλει ουσιαστικά στις προσπάθειες διαφύλαξης του πολιτιστικού αυτού πλούτου του κυπριακού κράτους.

Η διάσωση όμως της Άυλης Κληρονομιάς  είναι ευθύνη όλων μας.  Μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και πρέπει να αναδημιουργείται συνεχώς μέσα από τα παραδοσιακά κέντρα κατασκευής, με αλληλεπίδραση από την ιστορία, τη φύση και το περιβάλλον, παρέχοντας μια αίσθηση ταυτότητας και συνέχειας.

Η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και  Τουρισμού, έχει αναλάβει μια πολύπλευρη προσπάθεια για έρευνα, διάσωση και προβολή της παραδοσιακής χειροτεχνίας και κατ’ επέκταση του λευκαρίτικου κεντήματος.  Προς επίτευξη του στόχου αυτού καταρτίζει προγράμματα και δραστηριότητες που αφορούν την έρευνα, μελέτη, αποτύπωση και τεκμηρίωση θεμάτων που αφορούν το κέντημα.  Προσφέρει υπηρεσίες και εκπαιδευτικά προγράμματα προς τους χειροτέχνες με στόχο τη συνεχή βελτίωση της ποιότητάς τους, την προώθηση και την προβολή τους.

Για τη διάσωσή του χρειάζεται η εγρήγορση όλων, αλλά προ πάντων η εμπλοκή των νέων σε συνεργασία με τις παλαιότερες γενιές.  Χρειάζεται να το αγκαλιάσουν κυβερνητικοί , δημοτικοί και κοινοτικοί φορείς γιατί η συμπερίληψή του στον κατάλογο της Παγκόσμιας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς μας καθιστά υπεύθυνους ως κράτος, αλλά και ως ανθρώπους, να το προστατεύσουμε.  Η προστασία του αυτή υπονοεί βιωσιμότητα ανάμεσα στις νέες γενιές, με τη λήψη μέτρων όπως η μετάδοση , η εκπαίδευση, η έρευνα, η ανανέωση.  Παράλληλα, μας καθιστά υπεύθυνους να συνεργαστούμε για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών ανάμεσα στα κράτη μέλη της UNESCO , με έναν κοινό στόχο, την προβολή της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της πολιτιστικής ποικιλότητας.