Γάτα και Τοξοπλάσμωση: Σωστή ενημέρωση & Πρόληψη

Οι γάτες, ακόμα και σήμερα, λανθασμένα κατηγορούνται για την άμεση μετάδοση της τοξοπλάσμωσης στον άνθρωπο, ένα νόσημα με σοβαρές επιπτώσεις ιδίως κατά την εγκυμοσύνη, όπως αποβολές και εκδήλωση νευρολογικών διαταραχών στα νεογνά. Όλοι έχουμε ακούσει κάποια στιγμή στη ζωή μας ότι δεν πρέπει να χαϊδεύουμε τις γάτες γιατί το τρίχωμά τους “κουβαλάει αρρώστιες”, εννοώντας πάντα την τοξοπλάσμωση. Δυστυχώς, η ελλιπής ενημέρωση επιτρέπει τη διαιώνιση αυτής της αντίληψης καθιστώντας, αδίκως, την κατοικίδια γάτα το εξιλαστήριο θύμα. Πλέον, με την πρόοδο της κτηνιατρικής επιστήμης και την εμπεριστατωμένη γνώση, αρκεί μόνο η σωστή πληροφόρηση για να γίνουν αντιληπτοί οι πραγματικοί κίνδυνοι γύρω από το συγκεκριμένο νόσημα.
Στο σημερινό άρθρο θα απαντηθούν συχνά ερωτήματα σχετικά με την τοξοπλάσμωση, τους πραγματικούς κινδύνους μετάδοσης στον άνθρωπο αλλά και τους τρόπους πρόληψης της.

Τι είναι η τοξοπλάσμωση;
Είναι νόσημα που προκαλείται από το πρωτόζωο παράσιτο Toxoplasma gondii. Αποτελεί ένα από τα πιο κοινά παρασιτικά νοσήματα παγκοσμίως και έχει βρεθεί σε όλα τα θερμόαιμα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των κατοικιδίων και του ανθρώπου. Παρά την εκτεταμένη εξάπλωση της μόλυνσης από το παράσιτο, αυτό σπάνια προκαλεί σοβαρή νόσο στη γάτα ή σε άλλα είδη.

Πως μεταδίδεται το παράσιτο που προκαλεί την τοξοπλάσμωση;
Ο κύκλος ζωής του παρασίτου είναι σύνθετος και περιλαμβάνει δύο τύπους ξενιστών, τον τελικό και τον ενδιάμεσο. Η γάτα -και τα λοιπά αιλουροειδή- είναι οι μόνοι τελικοί ξενιστές του παρασίτου. Αυτό σημαίνει πως το παράσιτο μπορεί να αναπαραχθεί – δηλαδή να παράγει ωοκύστεις (αυγά)- μόνο στις γάτες. Η γάτα μολύνεται από το παράσιτο όταν καταναλώνει ένα θήραμα ή άλλη τροφή μολυσμένη με το παράσιτο (συνήθως ωμό κρέας). Το παράσιτο απελευθερώνεται στο πεπτικό της σύστημα, πολλαπλασιάζεται στο εντερικό τοίχωμα και παράγει ωοκύστεις, οι οποίες αποβάλλονται σε μεγάλους αριθμούς με τα κόπρανα στο περιβάλλον. Γάτες που μολύνονται για πρώτη φορά από το παράσιτο ξεκινούν να αποβάλλουν ωοκύστεις 3-10 ημέρες αργότερα και για διάρκεια περίπου 2-3 εβδομάδων. Οι ωοκύστεις είναι πολύ ανθεκτικές και μπορούν να επιβιώσουν στο περιβάλλον για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά την αναπαραγωγή του παρασίτου, ορισμένα παράσιτα καταφέρνουν και εξαπλώνονται σε άλλα μέρη του σώματος της γάτας, όπου τελικά καταστέλλονται από το ανοσοποιητικό της σύστημα και μεταπίπτουν σε μια αδρανή κατάσταση σχηματίζοντας κύστεις στους μυς και στον εγκέφαλο του ζώου.

Τα άλλα ζώα, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, είναι ενδιάμεσοι ξενιστές του παρασίτου, δηλαδή μπορούν να μολυνθούν από αυτό αλλά όχι να αποτελέσουν εστία αναπαραγωγής του. Οι ωοκύστεις που αποβάλλονται με τα κόπρανα των γατών δεν είναι άμεσα μολυσματικές (άωρες ωοκύτεις) σε άλλα είδη-ξενιστές. Χρειάζεται πρώτα να ωριμάσουν, μια κατάσταση που διαρκεί 1-5 ημέρες. Μόνο οι ώριμες ωοκύστεις μπορούν να μολύνουν άλλες γάτες, τον άνθρωπο και άλλα είδη, μέσω κατάποσης τους. Οι κύστεις διασπείρονται και παραμένουν στον ενδιάμεσο ξενιστή εφ’όρου ζωή και μπορούν να μεταδοθούν μόνο αν ο ιστός που τις περιέχει καταναλωθεί ωμός. Επομένως, ο άνθρωπος μπορεί να μολυνθεί με το παράσιτο άμεσα από τη γάτα, μόνο εάν την καταναλώσει ωμή ή ατελώς ψημένη, πράγμα που δε συνηθίζεται.
Πως η τοξοπλάσμωση επηρεάζει την ίδια τη γάτα;
Οι περισσότερες γάτες που μολύνονται με το τοξόπλασμα δεν εκδηλώνουν συμπώματα. Αυτό μπορεί να συμβεί περιστασιακά μετά την πρώτη μόλυνσή της γάτας, όταν το ανοσοποιητικό της σύστημα αδυνατεί να περιορίσει την εξάπλωση των παρασίτων στον οργανισμό της. Τα πιο συχνά συμπτώματα της τοξοπλάσμωσης είναι πυρετός, ανορεξία και κατάπτωση, δηλαδή συμπτώματα πολύ γενικά. Άλλα συμπτώματα είναι η δύσπνοια λόγω πνευμονίας, τύφλωση και νευρολογικά συμπτώματα λόγω προσβολής του εγκεφάλου.

Πως γίνεται η διάγνωση;
Η τοξοπλάσμωση θα διαγνωστεί συνήθως με βάση το ιστορικό του ζώου, τα συμπτώματα και τα αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεων. Ωστόσο, η διάγνωση του νοσήματος στη γάτα είναι συνήθως χωρίς πρακτική σημασία. Οριστική διάγνωση γίνεται μόνο με την μικροσκοπική εξέταση των ιστών και τη διαπίστωση της παρουσίας του παρασίτου.

Υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία για τη γάτα;
Όποτε είναι αυτό αναγκαίο, οι περισσότερες συμπτωματικές γάτες μπορούν να αναρρώσουν μετά την έγκαιρη χορήγηση της κατάλληλης αντιβιωτικής αγωγής. Δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο για την πρόληψη της μόλυνσης των ζώων ή του ανθρώπου από το παράσιτο.
Μπορώ να κολλήσω τοξοπλάσμωση από τη γάτα μου;
Επειδή οι γάτες αποβάλλουν τις ωοκύστεις του παρασίτου για μερικές μόνο μέρες (περίπου 20) σε ολόκληρη της ζωή τους, η πιθανότητα (έμμεσης) μόλυνσης του ανθρώπου από τις γάτες που ζουν στο σπίτι είναι πάρα πολύ μικρή. Άλλωστε, η μόλυνση του ανθρώπου μπορεί, πρακτικά, να επιτευχθεί εφόσον γίνουν χειρισμοί με τα 2 ημερών κόπρανα μιας μολυσμένης γάτας και ακολούθως τα χέρια του έρθου σε επαφή με το στόμα του, δηλαδή χωρίς να τηρηθούν βασικοί κανόνες υγιεινής. Άρα, η κατοχή μιας γάτας δεν σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης θα μολυνθεί από παράσιτο. Επίσης, είναι απίθανη η έκθεση στο παράσιτο απλά χαϊδεύοντας μια μολυσμένη γάτα, καθώς οι γάτες συνήθως δεν φέρουν το παράσιτο στο τρίχωμά τους. Ακόμα, είναι απίθανο να μολυνθεί κάποιος μέσω δαγκωμάτων ή γρατζουνιών, ενώ οι γάτες που διαβιούν εντός σπιτιού και δεν κυνηγούν θηράματα ή δεν τρώνε ωμό κρέας, είναι απίθανο να μολυνθούν από το T.gondii, και άρα να το μεταδώσουν.

Πως μολύνεται τελικά ο άνθρωπος;
Στις αναπτυγμένες χώρες, ο συχνότερος τρόπος μετάδοσης του νοσήματος είναι μάλλον η κατανάλωση ατελώς ψημένου κρέατος μολυσμένων ζώων, ιδιαίτερα πρόβειου και χοιρινού. Ο άνθρωπος μπορεί επίσης να μολυνθεί μετά από κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (σαλάτες) που δεν πλύθηκαν επιμελώς. Ενίοτε ο μικροοργανισμός μπορεί να ανευρεθεί σε απαστερίωτα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως το αιγινό γάλα. Επίσης, η τοξοπλάσμωση μπορεί να μεταδωθεί σε έμβρυο εφόσον η μητέρα μολυνθεί κατά την εγκυμοσύνη (συγγενής μόλυνση).
Υπάρχουν δύο πληθυσμιακές ομάδες που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από το παράσιτο: οι έγκυες γυναίκες και τα ανοσοκατασταλμένα άτομα. Οι μητέρες οι οποίες έχουν μολυνθεί με το τοξόπλασμα πριν την εγκυμοσύνη και έχουν αναπτύξει αντισώματα είναι λιγότερο πιθανό να μολύνουν το έμβρυο από γυναίκες που δεν έχουν μολυνθεί και άρα δεν έχουν αντισώματα. Σε ανοσοκατασταλμένα άτομα – κυρίως άτομα που υπόκεινται σε ανοσοκατασταλτικές θεραπείες ή που νοσούν από AIDS – οι υποτροπές της νόσου είναι συχνές και τα ποσοστά θανάτων υψηλά. Στο παρελθόν, οι ανοσοκατασταλμένοι ασθενείς και οι έγκυες γυναίκες συμβουλεύονταν να αποφεύγουν τις γάτες. Ωστόσο, πλέον αυτό δεν κρίνεται απαραίτητο σύμφωνα και με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ.

Τι μπορώ να κάνω για να μην μολυνθώ;
Υπάρχουν διάφορα μέτρα τήρησης γενικών κανόνων υγιεινής και ασφάλειας τροφίμων που μπορούν να ληφθούν, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες μόλυνσης από το Toxoplasma:
• Μην καταναλώνετε ωμό ή ατελώς ψημένο κρέας. Το κρέας πρέπει να παρασκευάζεται σε θερμοκρασία τουλάχιστον 71οC για 20 λεπτά.
• Μην καταναλώνετε μη παστεριωμένο γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Μην καταναλώνετε φρούτα και λαχανικά που δεν έχουν, ή που δε γνωρίζετε αν έχουν, πλυθεί σχολαστικά.
• Πλένετε σχολαστικά τα χέρια σας, τις επιφάνειες παρασκευής φαγητού και τα μαγειρικά σκεύη μετά το χειρισμό ωμού κρέατος.
• Φοράτε γάντια εργασίας όταν ασχολείστε με κηπευτικές εργασίες και το χώμα. Πλένετε τα χέρια σας με το πέρας της εργασίας σας.
• Πλένετε τα χέρια σας πριν τα γεύματα (ειδικά τα παιδιά).
• Μην πίνετε νερό από το περιβάλλον εκτός κι αν έχει υποστεί βρασμό.
• Μην ταΐζετε ωμό ή ατελώς ψημένο κρέας τις γάτες. Μην τους χορηγείτε απαστερίωτο γάλα.
• Μην επιτρέπετε στην κατοικίδια γάτα σας να κυνηγά ή/και να καταναλώνει τα θηράματά της.
• Μην επιτρέπετε στη γάτα σας να χρησιμοποιεί τον κήπο ή χώρο που παίζουν παιδιά για τη φυσική της ανάγκη. Διαθέστε της αμμοδόχο για το σκοπό αυτό.
• Καθαρίζετε καθημερινά την αμμοδόχο της γάτας σας. Χρησιμοποιείτε γάντια γι’ αυτό το σκοπό και ακολούθως να πλένετε τα χέρια σας σχολαστικά.
• Έγκυες και ανοσοκατασταλμένα άτομα να μην ασχολούνται με την καθαριότητα της αμμοδόχου. Μην υιοθετείτε αδέσποτα γατάκια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αν έχετε ήδη γάτα προτιμήστε να την περιορίσετε εντός σπιτιού.

Επιμέλεια άρθρου
Παναγιώτης Κόκκινος
Κτηνίατρος, DVM

Πηγή:
http://www.cdc.gov/parasites/toxoplasmosis/gen_info/faqs.html