Η «Σκάλα» της Λάρνακας: γιατί και πότε ονομάστηκε έτσι!

Ο καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ανάμεσα στις διάφορες ερμηνείες που δίνει στο λήμμα σκάλα, αναφέρει και τις εξής δύο: 1. φυσικός ή τεχνικός παραθαλάσσιος χώρος, όπου αγκυροβολούν τα πλοία, π.χ. το καράβι πιάνει στη σκάλα του νησιού [συνώνυμα: λιμάνι, όρμος, αποβάθρα, επίνειο] και 2. η προσέγγιση και η στάθμευση πλοίου σε λιμάνι που βρίσκεται μεταξύ του λιμένα αναχωρήσεως και του λιμένα τελικού προορισμού, π.χ το λιμάνι των Αλυκών, που για αιώνες ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός πλοίων που ταξίδευαν από την Ευρώπη προς τους Αγίους Τόπους και αντίστροφα.

Την περίοδο του μεσαίωνα έως τα τέλη του 18ου αιώνα, το ενδιάμεσο αυτό λιμάνι-αγκυροβόλιο στον κόλπο της Λάρνακας αναφέρεται σε χάρτες, γκραβούρες, ταξιδιωτικές περιγραφές και έγγραφα με μια μεγάλη ποικιλία ονομάτων: Porto delle Salines, Rada delle Saline, Scala di Saline, Ponta delle Saline, Punta delle Salino, Golfo delle Saline, Port Salines, Selines, Salines, Le Seline, Le Salline, Saline, Salin, Salina[s], Arnicho di Salinas, Port of Lazarus, St. Lazare[o], Marine, Marina, Commercio [τελωνείο].

Στην πληθώρα των πιο πάνω ονομάτων, μόνο μια φορά συναντούμε το όνομα Scala, όχι ως κυριώνυμο, αλλά ως συνοδευτικό του μεσαιωνικού τοπωνύμιου, Saline [Scala di Saline].

Το όνομα Scala το συναντούμε για πρώτη φορά σε ταξιδιωτικό κείμενο γραμμένο το 1765/6 από τον Κωνσταντίνο Σιναΐτη, Αρχιεπίσκοπο Σινά, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Κύπρο. Γράφει ο Κωνσταντίνος Σιναΐτης: Μετά την Αμμόχωστο… κόλπος μετά ταύτα ευρύχωρος, ένθα και λιμήν ο πρώτιστος της Κύπρου, Σκάλα καλούμενος,…πολίχνιον παραθαλάσσιον, του αυτού ονόματος Σκάλα…  Άνωθεν του λιμένος τούτου ήμισυ μίλιον εστίν η πόλις της Λάρνακας, όπου την κατοικίαν έχουσιν ο πρόεδρος της Κιταίων Εκκλησίας, τινές κόνσουλοι πραγματευταί, και ευπατρίδαι ευγενείς ουκ ολίγοι… Η δε Σκάλα εκτεινομένη και αυτή, ημέραν παρ’ ημέραν αυξάνεται ουχί μόνον κατά τας οικοδομάς αλλά και κατά τους ηθών ευγενείς τρόπους…Ήδη γουν εν αυτή τρεις σημαίαι, μία Αυτοκρατορική, μία δευτέρα Βασιλική, και τρίτη Αυτοκρατορική, επί τα ύψη των δωματίων…

Στο έργο του Αρχιμανδρίτη Κυπριανού, Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1788, η παραθαλάσσια περιοχή του λιμανιού αναφέρεται ωςΣκάλα του Λαρνάκου.

Το όνομα Σκάλα, το συναντούμε για πρώτη φορά σε χάρτη τουAli Bey El Abbassi, ο οποίος δημοσιεύτηκε στο Παρίσι το1814. O Ισπανός αυτός περιηγητής έφτασε στη Κύπρο το 1809. Ο χάρτης, συμπεριλαμβάνεται στις σελίδες του τρίτομου έργου του, το οποίο παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την Κύπρο των αρχών του 19ου αιώνα. Για τη Σκάλα Ισπανός περιηγητής γράφει τα εξής: Το αγκυροβόλιο της Λάρνακας μου φάνηκε πολύ ανοιχτό και απροστάτευτο, αλλά η θέση του απέναντι από τη Συριακή ακτή, το καθιστά λιμάνι κοινό για επισκέψεις. Ένα μίλι από τη Λάρνακα ευρίσκεται ένα χωριό ονομαζόμενο Scala όπου ζει ο Άγγλος πρόξενος, καθώς και δύο άλλοι, και εκεί φαίνεται ότι είναι ο χώρος αποβιβάσεως. Ο χάρτης του Ali Bey El Abbassi δεν αποδίδει σωστά το σχήμα της Κύπρου, αφού σχεδιάστηκε στη βάση αστρονομικών μετρήσεων του συγγραφέα, που φαίνεται πως είχε πέσει πολύ έξω στους υπογολισμούς του. Στο ίδιο χάρτη σημειώνονται ακόμα δύο ονόματα: Aradipo και l’Arnaca. Όσο προχωρούμε στο 19ο αιώνα, το όνομα της Σκάλας χρησιμοποιείται συχνότερα και εκτοπίζει το μεσαιωνικό όνομα των Αλυκών ή Salines. Σε χάρτη του 1878 [Henry Kiepert-Bischoff, C. Aug. L.] σημειώνονται στον κόλπο της Λάρνακας, δύο γειτνιάζοντες αλλά ξεχωριστοί οικισμοί: LARNAKA [μαζί με το τουρκικό όνομα Tuzla] και SKALA [La Marina].

Σε όλο το διάστημα του 18ου και 19ου αιώνα, η Σκάλα προοδεύει και αναπτύσεται οικιστικά σε βάρος της παλιάς πόλης της Λάρνακας. Σταδιακά μεταφέρονται εδώ τα προξενεία και το διοικητικό κέντρο που μέχρι τότε βρίσκονταν στις ενορίες της Χρυσοπολίτισσας και της Σωτήρας. Η αλλαγή αυτή δίνει κοσμοπολίτικο χρώμα στην πολυσύχναστη από ντόπιους και ξένους παραλία.