Ανταμοιβή ή Τιμωρία; Ιδού η απορία!

Γράφει ο Αναστάσιος Τζιάμπος

Οι γονείς βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με μια σειρά αρνητικών αντιδράσεων από τα παιδιά όπως η αδιαφορία η επιθετικότητα, ο αρνητισμός και εκεί είναι που τίθεται το μεγάλο ερώτημα:

Να τιμωρήσω ή να δωροδοκήσω; Η απάντηση όμως είναι:  ΚΑΝΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΟ.

ΤΙΜΩΡΙΑ

Πολλοί γονείς έχουν μεγαλώσει με το σύστημα της τιμωρίας και πολλές φορές πιστεύουν πως μόνο μέσω αυτού μπορεί να καλλιεργηθεί η πειθαρχία. Στόχος όμως δεν είναι μεγαλώσουμε υπάκουα παιδιά, αλλά να μεγαλώσουμε παιδιά που ξέρουν να σκέφτονται και να έχουν ανεπτυγμένη κριτική σκέψη.

Η τιμωρία μπορεί να αυξήσει ένταση ανάμεσα στο παιδί και στο γονιό με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν αρνητικά συναισθήματα. Η τιμωρία μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί το αίσθημα της ντροπής, την καταπίεση των συναισθημάτων του, την έντονη επιθυμία να «επαναστατήσει», την οργή και μπορεί να παρακινήσει το παιδί να βρει τρόπους να επαναλάβει την «αξιόποινη» πράξη του χωρίς αυτή τη φορά να το αντιληφθεί ο γονιός.

ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ

Είναι κατανοητό πως πολλοί γονείς καταφεύγουν στην ανταμοιβή, αφού είναι ένας τρόπος να ελέγξουν σχετικά εύκολα και γρήγορα το παιδί, ειδικά σε μια κατάσταση κρίσης (π.χ. ένα ξέσπασμα σε δημόσιο χώρο). Δυστυχώς όμως, η επίδραση που έχει η ανταμοιβή μπορεί να μειωθεί με το πέρασμα του χρόνου και να φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.

Η ανταμοιβή μπορεί να αποδειχθεί εξίσου επικίνδυνη με την τιμωρία, καθώς το παιδί θα υπακούσει μόνο εάν θα κερδίσει κάτι από αυτό. Είναι όμως αυτό η σωστή προετοιμασία για την αληθινή ζωή; Όταν το παιδί έχει ως αποκλειστικό κίνητρο την ανταμοιβή και δεν κατανοεί γιατί πρέπει όντως να κάνει κάτι, τότε αυτό μπορεί να μειώσει το εσωτερικό κίνητρο του ατόμου και να το αποπροσανατολίσει. Για παράδειγμα, αν το παιδί διαβάζει μόνο και μόνο για την ανταμοιβή, τότε δεν κατανοεί πως η μάθηση είναι αυτή που θα το βοηθήσει να φτάσει τους στόχους του (καλή απόδοση στο σχολείο, να ακολουθήσει το επάγγελμα των ονείρων του, να ταξιδέψει κλπ). Συνεπώς, η «δωροδοκία» από τους γονείς επισκιάζει τα εσωτερικά κίνητρα του παιδιού.

Μπορούμε όμως να κάνουμε ένα δώρο στο παιδιά όταν έχει καταφέρει κάτι σημαντικό, αν έχει δουλέψει πολύ για κάτι ή αν έχει ξεπεράσει κάποιο πρόβλημα. Η διαφορά της ανταμοιβής από την επιβράβευση σε αυτή την περίπτωση, είναι πως το κίνητρο των πράξεων του παιδιού δεν ήταν το βραβείο αλλά ο στόχος που είχε θέσει.

Το σύστημα τιμωρίας και ανταμοιβής είναι βασισμένο στην υπόθεση πως το παιδί δεν είναι ικανό να κάνει τις κατάλληλες επιλογές και πως χρειάζεται επιπλέον κίνητρα για να ακολουθήσει το σωστό δρόμο. Αν όμως ακούσουμε προσεκτικά όσα μας λένε με τα λόγια αλλά και με τις πράξεις τους τότε ίσως αντιληφθούμε τι είναι αυτό που τα παρακινεί ή τα ενοχλεί.

ΒΛΕΠΩ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Οι έντονες αντιδράσεις των παιδιών και η επιθετική συμπεριφορά συνήθως κρύβουν πίσω τους κάποια αιτία. Αν έρθουμε λοιπόν αντιμέτωποι με την πραγματική αιτία, τότε τα αποτελέσματα θα έχουν περισσότερη διάρκεια και θα έχουν μεγαλύτερο νόημα. Το παιδί μπορεί να αναγνωρίσει ακόμα και την προσπάθεια που γίνεται από μέρους μας και ακόμα και αυτό μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά.

Επιπλέον, πρέπει να γίνει κατανοητό πως αρκετές φορές τα παιδιά δεν γνωρίζουν ούτε τα ίδια γιατί μπορεί να εκδηλώνουν άσχημη συμπεριφορά, γι’ αυτό όταν τους ζητάμε εξηγήσεις μπορεί όντως να μην τις έχουν. Έχουμε καθήκον ως γονείς δείξουμε στο παιδί πως μπορεί να κατανοήσει τα συναισθήματα του αλλά και να μάθει να ηρεμεί μόνο του χωρίς εξωτερική παρέμβαση.

Να δούμε ένα παράδειγμα που συμβαίνει συχνά σε πολλές οικογένειες: Το παιδί εκδηλώνει έντονο θυμό απέναντι μας, χωρίς εμφανή λόγο και χρησιμοποιεί άσχημες λέξεις ή βία.

Αντί να πούμε: Μου μιλάς άσχημα και δεν θα ανεχτώ τέτοια συμπεριφορά γι’αυτό δεν θα δεις τηλεόραση και δεν θα παίξεις στο κινητό σήμερα!

Μπορούμε να πούμε ήρεμα: Βλέπω πως έχεις νευριάσει πολύ, το καταλαβαίνω αλλά δεν μπορείς να μου μιλάς με αυτό τον τρόπο. Με πληγώνεις και δεν θεωρώ πως μου αξίζει. Είναι καλύτερα να πας για λίγο στο δωμάτιο σου, χωρίς τηλεόραση και κινητό, ώστε να καθαρίσει λίγο το μυαλό σου και όταν θα είσαι έτοιμος/η να μιλήσουμε θα είμαι εδώ για να σε ακούσω. Ό,τι και να συμβαίνει μπορούμε να το λύσουμε.

Φαίνεται σε αυτό το παράδειγμα να έχω δανειστεί πρακτικές της τιμωρίας, δηλαδή την στέρηση κάποιας απόλαυσης από το παιδί, όμως υπάρχει διαφορά στον τρόπο με τον οποίο έγινε. Σκοπός της απαγόρευσης στη δεύτερη περίπτωση, δεν είναι η τιμωρία για τις πράξεις του, αλλά μια μέθοδος για να βάλει το παιδί σε σειρά τις σκέψεις του και να μπορέσει να επικοινωνήσει μαζί μας χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα.

Η αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση η οποία χρειάζεται πολλή δουλειά και επιμονή. Το πιεσμένο πρόγραμμα και οι αυξημένες απαιτήσεις της καθημερινότητας που έχουν όλοι οι γονείς μπορεί να εξαντλήσουν την υπομονή τους, όμως πρέπει πάντα να διατηρείται ψυχραιμία, ώστε να παραμένουν και τα παιδιά ήρεμα. Πρώτο μέλημα είναι η κατανόηση του παιδιού και μετά η καθοδήγηση του στο σωστό μονοπάτι. Καλλιεργούμε πάντα την κριτική σκέψη και ενθαρρύνουμε το παιδί να θέσει τους δικούς του στόχους για τους οποίους θα πρέπει να δουλέψει.

Βιβλιογραφία

Deci, EL., Koestner, R. and Ryan, R. (1999). A meta-analytic review of experiments examining the effects of extrinsic rewards on intrinsic motivation. Psychol Bull. Nov;125(6):627-68; discussion 692-700.

Turgeon, H. and Wright, J. (2018). Now Say This: The Right Words to Solve Every Parenting Dilemma. Tarcherperigee, New York.

Turgeon, H. (2018). Which Is Better, Rewards or Punishments? Neither. New York Times, [online].

Wächter, T., Lungu V., Liu, T., Willingham, D. and Ashe, J. (2009). Differential Effect of Reward and Punishment on Procedural Learning. Journal of Neuroscience 14 January, 29 (2) 436-44.

Αναστάσιος Τζίαμπος                                                                                                                                                            Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος