Σχολική φιλία: Μια σημαντική κατάθεση στην τράπεζα της συναισθηματικής νοημοσύνης

Αγγέλα Καϊμακλιώτη

Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου

Ως εκπαιδευτικοί βασιζόμαστε συχνά σε ευρήματα ερευνών από τον χώρο της ψυχολογίας για να σχεδιάσουμε μαθήματα και να εφαρμόσουμε προγράμματα στα σχολεία μας, που βοηθούν στην ανάπτυξη της ευφυΐας αλλά και της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών/τριών μας. Κάθε δεξιότητα, νοητική ή συναισθηματική, είναι σημαντική καθώς υπάρχουν στιγμές που το παιδί χρειάζεται τη συναισθηματική νοημοσύνη και στιγμές που χρειάζεται την ευφυΐα για να εξελίσσεται ως προσωπικότητα.

Όλοι έχουμε ακούσει για τα τεστ νοημοσύνης ή IQ, που αξιολογούν την ικανότητά ενός παιδιού να χρησιμοποιεί τη λογική του για να λύσει απλά ή σύνθετα προβλήματα. Το αποτέλεσμα των τεστ είναι ένας αριθμός σε μια καθορισμένη κλίμακα και ονομάζεται δείκτης νοημοσύνης ή ευφυΐας. Αντίστοιχα, τα τεστ EQ αξιολογούν την ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του, να κατανοεί τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των άλλων, αλλά κυρίως να αξιοποιεί αυτές τις προσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες στη λήψη αποφάσεων. Αυτή η ικανότητα ονομάζεται συναισθηματική νοημοσύνη και εκφράζεται με τον προσδιορισμό και έλεγχο των ίδιων των συναισθημάτων μας αλλά και μέσω της ενσυναίσθησης, που αφορά στην κατανόηση των συναισθημάτων, των κινήτρων και της συμπεριφοράς των άλλων.

Η καλλιέργεια και η μάθηση της ενσυναίσθησης, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής, είναι ένα σημαντικό εργαλείο, μια επιπλέον δύναμη που βελτιώνει την καθημερινότητα και την κοινωνικοποίηση του παιδιού, που ενθαρρύνει την ενεργό πολιτότητα κατά τη διάρκεια της εφηβείας, που προάγει τη διαχείριση και την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων στην ενήλικη ζωή.

Η κατάκτηση αυτής της ικανότητας ξεκινάει από την αυτο-επίγνωση και τη συναισθηματική διαχείριση προσωπικών βιωμάτων, από τις φιλίες του σχολείου, καλλιεργείται από την οικογένεια, διδάσκεται στην τάξη και επηρεάζεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον κοινωνικό περίγυρο. Οι φιλίες μπορούν να βοηθήσουν ένα άτομο να κατακτήσει κορυφές αλλά μπορεί και να το καταστρέψουν.

Τι μπορούν οι γονείς να κάνουν για να βοηθήσουν το παιδί να κοινωνικοποιηθεί και να αναπτυχθεί συναισθηματικά μέσω υγιών διαπροσωπικών σχέσεων; Πολλά. Θα θέσω μόνο έξι σημεία για προβληματισμό και συζήτηση:

1. Ποιες είναι οι νέες σου γνωριμίες; 

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ποια είναι τα παιδιά στο σχολείο με τα οποία κάνει παρέα το παιδί σας. Μπορείτε να ενθαρρύνετε το παιδί να μιλάει για τις φιλίες του, αλλά και να συζητάει για τις νέες γνωριμίες που κάνει, για τα άτομα με τα οποία συναναστρέφεται. Για να είναι η συζήτηση αποτελεσματική, χρειάζεται να γίνεται χαλαρά χωρίς την άσκηση κριτικής στις επιλογές του παιδιού ή αρνητικών σχολίων για τις φιλίες του. Η εμπιστοσύνη προς το παιδί σας είναι απαραίτητη ώστε να νιώσει ότι μπορεί να σας μιλήσει ανοικτά και να σας εξηγήσει τους λόγους των επιλογών του που θεωρεί σημαντικές.

2. Θέλεις να σου μιλήσω για τις παιδικές μου φιλίες;

Μπορείτε να διηγηθείτε περιστατικά ή στιγμές που σχετίζονται με δικές σας θετικές ή αρνητικές εμπειρίες από παιδικές φιλίες που κράτησαν ή χάθηκαν με τα χρόνια. Είναι καλό να γνωρίζει το παιδί ποιο ρόλο διαδραμάτισε ή διαδραματίζει στη ζωή σας μια υγιής φιλία και πώς αντιμετωπίσατε μια αρνητική σχέση εξάρτησης ή προσκόλλησης. Μιλήστε του για τις φιλίες που σας σημάδεψαν, για την αξία των πραγματικών φίλων. Μπορείτε να ανατρέξετε σε παραδείγματα φιλίας από την ιστορία ή από τους μύθους του Αισώπου, να διαβάσετε μαζί ένα λογοτεχνικό βιβλίο που τονίζει την αξία των φίλων ή ακόμη και να μελετήσετε μαζί με το παιδί τις απόψεις και τη φιλοσοφία του σπουδαίου Αριστοτέλη για τη φιλία. Υπάρχει πολύ υλικό, αναζητήστε το σε βιβλιοπωλεία ή ακόμη και στο διαδίκτυο.

3. Πάμε όλοι μαζί μια εκδρομή;

Είναι πολύ ωφέλιμες και βοηθούν στην κοινωνικοποίηση του παιδιού οι κοινές δραστηριότητες σας ως οικογένεια με τις οικογένειες των φίλων των παιδιών, όπως για παράδειγμα οι οργανωμένες από κοινού εκδρομές και η ανταλλαγή επισκέψεων. Σκοπός είναι να ενισχυθούν οι φιλικοί δεσμοί, αλλά και να εμπλουτιστούν οι κοινές εμπειρίες και τα βιώματα που θα ενισχύσουν περαιτέρω τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Τα παιδιά θέλουν να περνούν πραγματικό και ποιοτικό χρόνο με τους/τις φίλους/λες τους. Να κάνουν πράγματα μαζί, να διασκεδάζουν. Τέτοιες δραστηριότητες ενισχύουν την κοινωνική γνώση, ενθαρρύνουν μηχανισμούς προσαρμογής σε νέες ή άγνωστες καταστάσεις ή βοηθούν στην επεξεργασία συναισθηματικών πληροφοριών, ενισχύοντας έτσι τη συναισθηματική νοημοσύνη.

4. Σε καταλαβαίνω… Τι σκέφτεσαι να κάνεις;

Πώς βοηθούμε όμως το παιδί να βγει από μια σχέση που το δυσκολεύει, να ξεκόψει από μια φιλία που το αγχώνει; Πώς το βοηθάμε να επιλύσει ένα πρόβλημα ή να αντιμετωπίσει μια κρίση που παρουσιάστηκε στην κοινωνική του ζωή; Πώς το συμβουλεύουμε να διατηρήσει μια φιλία σε υγιή βάση; Η απάντηση περιέχει μεγάλες δόσεις αυτοσυγκράτησης και ψυχραιμίας. Δεν παρεμβαίνουμε για να λύσουμε εμείς το πρόβλημα, αλλά ακούμε και αφήνουμε το παιδί να βρει λύσεις, το ενθαρρύνουμε να δοκιμάσει τρόπους επίλυσης της σύγκρουσης, να εκφράσει τα όποια συναισθήματά του. Αυτός είναι ο τρόπος για να ωριμάσει και να δυναμώσει συναισθηματικά μέσα από τις προκλήσεις και τα προβλήματα που ενδεχομένως μια ανθρώπινη σχέση παρουσιάζει στην εξέλιξή της.

5. Δείξε μου τον φίλο σου…

Ποιο ρόλο έχουν όμως έχουν οι φιλίες στη δικιά σας ζωή; Είστε ένα καλό παράδειγμα για το παιδί σας; Μπορείτε να λειτουργήσετε ως πρότυπο για το παιδί; Είναι οι φιλικές σας σχέσεις υγιείς; Βιώνετε προσωπικά την ωφέλιμη φιλία ή επιδιώκετε επιφανειακές «φιλίες», ανέχεστε τοξικές κι αφήνεστε σε ανούσιες ή βλαπτικές διαπροσωπικές σχέσεις; Είστε κοινωνικό άτομο; Έχετε κάποιου είδους κοινωνική προσφορά; Στηρίζεστε και στηρίζετε άλλους ανθρώπους με πραγματικό ενδιαφέρον; Είναι καλό να θυμόμαστε πως το παιδί έχει την τάση να καθρεφτίζει και να αναπαράγει συμπεριφορές της οικογένειας και πως η συναισθηματική του εξέλιξη επηρεάζεται σημαντικά από όσα ακούει ή βιώνει στο σπίτι.

6. Πραγματικοί φίλοι VS Φίλοι στα κοινωνικά δίκτυα

Αν οι γονείς κάνουν υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εις βάρος των ανθρωπίνων καθημερινών σχέσεων, αν «συνομιλούν» κυρίως με εικονικούς φίλους και ακόλουθους στα κοινωνικά δίκτυα, αν έχουν χιλιάδες «friends» στις πλατφόρμες αλλά καμιά φιλία στην πραγματική ζωή, τότε το παιδί θα δυσκολευθεί να αναπτύξει ειλικρινείς σχέσεις με τους/τις συνομηλίκους του και θα ακολουθήσει το παράδειγμα των γονιών, πλέοντας ανύποπτο στο προκλητικό διαδικτυακό σύμπαν. Κι αν πούμε πως εσείς οι γονείς, μπορείτε να χειριστείτε  ως ενήλικες τις δύσκολες ή επικίνδυνες ατραπούς που θα συναντήσετε στις εικονικές αλληλεπιδράσεις, τι μπορούμε να πούμε για ένα ανυποψίαστο παιδί; Μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του το διαδικτυακό εκφοβισμό ή άλλου είδους απειλή; Μπορεί να αντέξει την πίεση από τον απρόσωπο «φίλο» που δεν ήταν τελικά αυτό που έδειχνε;

Ας βοηθήσουμε τα παιδιά μας να σκεφτούν και να διαχειριστούν τα προβλήματά τους με πρωτότυπους τρόπους. Να αναπτύξουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, να αποκτήσουν σταθερές και γνήσιες φιλίες που βασίζονται στην αμοιβαία αφοσίωση και κατανόηση, που συμβάλλουν στην ανάπτυξή τους ως ατόμων, στη διαμόρφωση αξιών και της προσωπικότητας, στην αυτοεκτίμηση και εν τέλει στην ψυχική τους υγεία. Τα παιδιά μας χρειάζεται να γνωρίσουν και αποδεχθούν τον εαυτό τους και τα συναισθήματά τους, να δείχνουν και απαιτούν σεβασμό από τους άλλους, να ξέρουν να προστατεύονται από τις φιλίες που δημιουργούν εξαρτήσεις, να μπορούν να αποφεύγουν αυτό που δεν τους αρέσει κι αυτόν/ή που τα παρενοχλεί. Η βέλτιστη ψυχική υγεία προάγεται με συναισθηματική νοημοσύνη και κοινωνικές δεξιότητες, με καλούς τρόπους. Ο ρόλος σας ως γονέων και ο ρόλος μας ως εκπαιδευτικών είναι σημαντικοί συντελεστές σε αυτή την προσπάθεια.

Την επόμενη φορά λοιπόν που το παιδί θα σας παραπονεθεί για μια φιλία που το ζορίζει στο σχολείο, δεχθείτε με ευχαρίστηση την πρόκληση κι αρχίστε να επενδύετε στο μεγάλο κεφάλαιο που λέγεται Ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (EQ) του Παιδιού. Η πρώτη κατάθεση ας γίνει στην αξία της φιλίας!